Paragraaf weerstandsvermogen en risicobeheersing

Risico’s Sociaal Domein
Het financiële risico Sociaal Domein (SD) is dat de taken niet binnen het vastgestelde financiële scenario kunnen worden uitgevoerd.
De Begroting 2020 bevat een stevige ambitie voor wat de financiële kaders betreft. We staan voor deze opgave en nemen de afgesproken maatregelen. Desondanks blijft de uitvoering van taken in het SD het karakter houden van een openeinde. Een toe- of afnemende zorgvraag vanuit de samenleving, de praktische haalbaarheid of effectiviteit van bedachte activiteiten en maatregelen en/of de ontwikkelingen van inkomsten maakt dat er te allen tijde een risico is op overschrijding van het budget.
Voor de komende jaren is met de vaststelling van de kadernota en begroting 2019 het budget voor het SD vastgesteld. Om te komen tot een sluitende begroting SD is gekozen voor scenario 2 uit het rapport van Berenschot. Scenario 2 houdt de voortzetting en aanscherping van de maatregelen in (20 maatregelen uit rapport Berenschot en meegenomen in de aangenomen Strategie SD) die moeten leiden tot een besparing op de kosten en een bijdrage uit de algemene middelen. Voor 2020 is de inbreng vanuit de algemene middelen vastgesteld op € 1,9 miljoen. Voor 2019 zijn de kosten voor het sociaal domein binnen de financiële kaders van Berenschot gebleven.

Risico’s Wmo

Toelichting

De Wmo bevat onder meer de volgende risico’s:

• Het aantal inwoners dat een beroep doet op de Wmo neemt toe;5
• De wijziging van nieuwe wetgeving over de eigen bijdragen (invoering abonnementstarief) heeft een aanzuigende werking op het aantal inwoners dat een beroep doet op de Wmo;
• Doordat de tarieven hoger geworden zijn in verband met gemaakte CAO afspraken zal de impact van de aanzuigende werking versterkt worden;
• Meer gebruik van duurdere zorg dan verwacht;
• Onvoldoende gebruik van voorliggende algemene voorzieningen;
• Toename van verwarde mensen in schrijnende omstandigheden;
• Toename van ontregelde huishoudens van mensen met verstandelijke beperkingen en/of geestelijke gezondheidsproblemen;
• Faillissement zorgaanbieders.

Beheersmaatregel

Om bovenstaande risico’s te beperken zijn de volgende maatregelen getroffen:

• Door de eenduidige toegang en werkwijze werken we integraal, vraag- en resultaatgericht. Oplossingen zullen meer gevonden worden in het sociaal netwerk en algemene voorzieningen. We werken samen in het, waar nodig, opstellen van één plan van aanpak voor ondersteuning en zorg van inwoners;
• Door een regisseur zorg en veiligheid aan te stellen kunnen we de toename aan verwarde mensen opvangen;
• Wij hebben een palet aan aanbieders om risico te spreiden zodat ingeval van faillissement andere aanbieders de cliënten kunnen overnemen en continuïteit van zorg voor onze inwoners zoveel mogelijk gegarandeerd wordt.

Risico’s Jeugdwet

Toelichting

In 2019 was sprake van eenmalig voordeel waardoor scenario 2 nagenoeg is gehaald is. Door het wegvallen hiervan is het extra moeilijk om de besparingsopdracht 2020 te realiseren. Het grootste risico hierbij wordt gevormd door de lokale vormen van jeugdhulp. De opdracht voor 2021 zal daardoor ook een grotere omvang hebben dan geraamd. Dit leidt tot een groter financieel risico op het Sociaal Domein. Bij de Jeugdwet is daarnaast ook sprake van het risico dat de uitvoering van beleid niet de tot de gewenste resultaten leidt.  Nadat in de 2e helft van 2018 een daling is ingezet van de instroom en het aantal ingezette voorzieningen zien we in de tweede helft van 2019 weer een stijging.
Onzekerheden zijn verder binnen de Jeugdwet:

• Het woonplaatsbeginsel;
• Ophoging leeftijd jeugdhulp van 18 tot 21 jaar voor pleegzorg en gezinshuizen.

Het nieuwe woonplaatsbeginsel wordt per 1 januari 2021 doorgevoerd. Vanaf die datum is de gemeente waar jeugdigen vandaan kwamen voordat zij in jeugdhulp met verblijf ontvingen verantwoordelijk (inhoudelijk en financieel). Hierdoor komen verschuivingen in het budget voor voogdij en 18+ (het niet objectieve deel) dat per gemeente beschikbaar is. Naast de ophoging van de leeftijd voor pleegzorg, is eind 2019 ook de leeftijd voor gezinshuizen opgehoogd tot 21 jaar. Afgesproken is dat het Rijk financiële middelen toevoegt aan het gemeentefonds, dat gemeenten zorg dragen voor de uitvoering van de afspraak en dat partijen na twee jaar gezamenlijk het effect van de afspraak onderzoeken.

Beheersmaatregel

Om bovenstaande risico’s te beperken, nemen we maatregelen:

• samen met de toegang zijn we actief om de instroom, doorstroom en uitstroom meer in balans te krijgen en in te zetten op de zelfredzaamheid van onze inwoners.  
• Naast de omgekeerde verordening, stellen we nieuwe nadere regels op waarbij grenzen gesteld worden aan de reikwijdte van de jeugdhulp in Dronten  (planning 1e helft 2020)
• In de nieuwe contractperiode zijn we gestart met een resultaatgerichte aanpak. Op termijn verwachten we ook hier een besparing mee te bereiken.
• De verbeteringen in de monitoring, zal ons meer informatie opleveren om tijdig te sturen op afwijkingen van de begroting en van de beleidsdoelen.

Risico’s Participatiewet

Toelichting

Voor de beleidscyclus 2019–2022 wordt er gewerkt met de strategie Sociaal Domein en de daaraan gekoppelde themaplannen. Dit gebeurt binnen de financiële kaders vanuit de Kadernota 2019. De risico’s voor de Participatiewet liggen bij het al dan niet succesvol implementeren van de maatregelen die zijn benoemd voor de uitvoering van de Participatiewet binnen de genoemde financiële kaders.

Beheersmaatregel

Met de verschillende producten binnen de P&C-cyclus wordt gemonitord of de maatregelen succesvol worden geïmplementeerd.

Risico inkomensdeel P-wet

Toelichting

Met ingang van 2017 is de Rijksbijdrage voor Dronten verhoogd. Dit op basis van het (nieuwe) objectieve verdeelmodel 2017; dit model diende nog wel verbeterd te worden. Met ingang van 2019 is het verdeelmodel uitgebreid. Dit model is gebaseerd op de ontvangst van de uitkering (volumecomponent) en de hoogte van de uitkering (prijscomponent). Het verdeelmodel is hiermee uitontwikkeld, wel blijft onderhoud noodzakelijk.
Voor 2015 en 2016 was de uitkering voor Dronten flink lager uitgevallen. Het beeld over 2017 en 2018 valt een stuk positiever uit. De uitstroom is in 2017 en 2018 iets hoger dan de instroom waardoor het totaal aantal personen lager uitvalt dan begroot. Doordat het ons lukt veel mensen met een arbeidsbeperking aan het werk te helpen, zijn er relatief veel uitgaven op grond van de loonkostensubsidie. Of dit beeld ook vastgehouden kan worden is onzeker. Tekorten tot en met 7,5% moeten binnen de eigen begroting opgelost worden. Voor tekorten vanaf 7,5% is een Rijksbijdrage mogelijk, indien men aan de voorwaarden voldoet.

Beheersmaatregel

In de uitvoering zetten we optimaal in op de poortwachtersfunctie, arbeidsbemiddeling en handhaving om instroom te beperken en uitstroom te bevorderen en daarmee de uitgaven op het inkomensdeel te beperken. In 2013 is de bestemmingsreserve Inkomensdeel ingesteld. Voor incidentele overschrijdingen (waar onder een crississituatie) wordt deze bestemmingsreserve ingezet. De reserve is gemaximaliseerd op € 1,5 miljoen. Deze stand is in 2018 bereikt. Hierdoor wordt de kans als laag ingeschat en is de impact verlaagd naar € 100.000.

Risico op bijdrage in exploitatietekort werkvoorzieningschap IMpact (Wsw)

Toelichting

IMpact voert de Wet sociale werkvoorziening (Wsw) uit voor de gemeenten Kampen en
Dronten via een gemeenschappelijke regeling. Daarnaast richt IMpact zich onder andere op de brede doelgroep uit de Participatiewet en Wajongers. De deelnemende gemeenten in de gemeenschappelijke regeling dragen naar rato bij aan een eventueel exploitatietekort. Dronten draagt 25% van de tekorten van IMpact. Meerjarig loopt het begrote tekort op de Wsw op van 1,23 miljoen in 2019 naar 1,35 miljoen in 2022, waardoor het risico op een bijdrage voor Dronten oploopt van € 308.000 tot € 338.000. Daarnaast staat de gemeente vanaf 2011 garant voor geldleningen van IMpact bij de BNG. Voor die garantstelling heeft Dronten een 1e hypotheek gevestigd op de bedrijfslocatie van IMpact in Dronten. Dit risico is onder garantstellingen opgenomen.

Beheersmaatregel

IMpact heeft een nieuw Ondernemingsplan opgesteld in 2017 voor de jaren 2018 – 2021. In dit plan stelt IMpact een scenario ‘Lokaal investeren’ voor. Hierin ligt de koers voor de
toekomst waarmee antwoord gegeven wordt op de toegevoegde waarde en de betaalbaarheid. De gemeenten volgen en beoordelen de ontwikkelingen bij IMpact aan de
hand van maandrapportages. In de kadernota 2019 is voorgesteld om voor de
meerjarenbegroting Dronten rekening te houden met een jaarlijkse bijdrage in het
exploitatietekort van € 160.000 (conform de eindafrekening 2017). Daarbij is ook rekening
gehouden met het Lage Inkomensvoordeel (berekening UWV 2017). Het verschil met de
meerjarenbegroting 2019-2022 van IMpact (gemiddeld € 163.000) is als risico opgenomen.

Risico Uitkeringen van het Rijk

Toelichting

De Algemene Uitkering gemeentefonds is afhankelijk van de Rijksuitgaven (samen de trap op en samen de trap af) en van wijzigingen in het verdeelmodel van de Algemene Uitkering. Forse kortingen kunnen leiden tot een meerjarig niet sluitende begroting. Het Rijk gaat de verdeelsystematiek van de Algemene Uitkering herzien. Dit zal naar verwachting tot uiting komen bij de Meicirculaire 2021. Een wijziging in de verdeelsystematiek valt, naar alle waarschijnlijkheid, nadelig uit voor de gemeente Dronten. Het is ook mogelijk dat het landelijke hoogte van het BTW-compensatiefonds ontoereikend is, en dat er in de nabije toekomst sprake blijkt te zijn van een korting op de Algemene Uitkering als gevolg van een overschrijding in het BTW-compensatiefonds. Tot slot is er nog geen definitieve hoogte bepaald voor de extra middelen Jeugd voor de jaren 2022 en 2023. Ook dit vormt een risico.

Beheersmaatregel

De geraamde ruimte onder het BCF-plafond is conform de richtlijn van de provincie naar beneden bijgesteld.  Verder worden de afspraken tussen de VNG en het Rijk goed gemonitord om tijdig een inschatting te kunnen maken van de onzekerheid met betrekking tot de Algemene Uitkering.

Risico Minder inkomsten uit dividenden

Toelichting

De dividenduitkeringen die de gemeente Dronten ontvangt van Vitens en Alliander staan onder druk. Beide partijen mogen van de Autoriteit Consument & Markt (ACM) slechts beperkt winst maken gezien hun publieke taak en monopolistische positie. Tevens krijgt Alliander te maken met hogere doorberekende tarieven vanuit TenneT.

Beheersmaatregel

Monitoren van de ontwikkelingen.

Risico grondexploitatie: risico op tekorten voor algemene dienst

Toelichting

Wanneer tekorten en afwaarderingen in de grondexploitatie niet binnen de algemene
reserves van de grondexploitatie kunnen worden opgevangen, dient vanuit de algemene
reserve een aanvulling plaats te vinden op de algemene reserve Grondexploitatie. De woningmarkt vertoont herstel. Dit is ook verwerkt in het woningbouwprogramma dat in juni 2016 is vastgesteld (Woonvisie 2016-2021). Bij de uitgifte van de bedrijventerreinen, zien we de effecten van het huidige economisch herstel terug in de verkoop van bedrijfskavels. De gewijzigde voorschriften van de BBV en de daaruit volgende noodzakelijke beheermaatregelen voor complexen met een looptijd langer dan 10 jaar vormen een aanzienlijk risico. Ook de gevolgen van de invoering van de Wet op de
Vennootschapsbelasting (VpB) hebben een effect op de geprognosticeerde resultaten. Met de belastingdienst is in 2019 een Vaststellingsovereenkomst afgesloten waarin de uitgangspunten en methode voor de aangiften VpB zijn opgenomen. Bij het opstellen van de jaarrekening en de perspectiefnota zijn deze effecten financieel verwerkt. In 2017 zijn de regels op tussentijdse winstneming aangepast. Met als uitgangspunt het realisatiebeginsel van de POC-methode (Percentage of completion).

Beheersmaatregel

Grondexploitaties worden bij de Jaarstukken geactualiseerd
en er wordt strak gemonitord op de voortgang en financiële stand van zaken. Indien
tussentijds substantiële wijzigingen voordoen, worden deze indien nodig aan de
gemeenteraad voorgelegd ter besluitvorming. Woningbouwprognoses worden periodiek
bijgesteld met als uitgangspunt een woningbouwprogramma van 250 woningen per jaar zoals benoemd in de Woonvisie.
In november 2016 is een nieuwe nota grondbeleid aan de raad aangeboden waarin de wijzigingen BBV en VpB zijn verwerkt en zijn door de raad beheersmaatregelen vastgesteld om de risico's af te dekken. De stand van de reserve Grondexploitatie per 1-1-2019 is nihil.

Risico leges omgevingsvergunningen als gevolg van invoering Omgevingswet

Toelichting

Door het in werking treden van de nieuwe Omgevingswet verandert er veel. Het principe van legesheffing verandert niet. Ook de wettelijke grondslag voor het heffen van leges verandert niet. Toch zijn er een aantal zaken die wel gaan veranderen, waar u nog een kaderstellend besluit over neemt:

• Mogelijk nieuwe activiteiten toestaan om leges over te heffen;
• (Mogelijk) minder vergunningplichten, dus meer vergunningvrij;
• De ‘knip’: het splitsen van de bouwtechnische en de ruimtelijke vergunning;
• De maximale kostendekkendheid van de gemeentelijke kosten herijken;
• Meer integrale vergunningen (meerdere belanghebbenden met gezag betrokken);
• Planactiviteiten worden minder complex (of juist complexer).

Zodra meer bekend is over de resultaten van de pilots en aan de hand van welke kaders wij de invoering van de Omgevingswet moeten implementeren zullen wij de financiële impact van de Omgevingswet op de gemiste leges in de begroting opnemen.

Beheersmaatregel

Bij de legesverordening 2016 is besloten de legestarieven omgevingsvergunningen voor 3 jaar (2016-2018) met 10% te verhogen waarmee de maximale kostendekkendheid van deze leges beter wordt benaderd en de inkomsten beter aansluiten bij de begroting.

Risico kosten ICT

Toelichting

Op het gebied van ICT gaan de ontwikkelingen snel en worden steeds hogere eisen gesteld. Het risico blijft aanwezig dat de komende jaren zowel incidenteel als structureel hogere kosten ICT noodzakelijk zijn. De te verwachten hogere lasten voor 2019 in verband met de aanbesteding zijn in deze begroting verwerkt. Naast financiële risico's speelt bij ICT ook het risico informatieveiligheid.

Beheersmaatregel

De teammanager IM (informatiemanagement) is verantwoordelijk voor beheersing van de ICT budgetten. Er is een ICT-adviesgroep ingesteld die zich richt op ontwikkelingen en prioritering van ICT. In 2017 is een nieuw meerjarig informatiebeleidsplan vastgesteld.
Het informatieveiligheidsbeleid is in 2019 door het college vastgesteld.

Heeft het risico zich in 2019 voorgedaan?

Nee, we zijn binnen de budgetten gebleven en zoals aangegeven zijn de structurele lasten meegenomen in de begroting. Daarnaast zijn met betrekking tot informatieveiligheid geen incidenten gebeurd die extra kosten tot gevolg hadden.

Risico krapte op de arbeidsmarkt

Toelichting

De schaarste van personeel neemt de komende periode op de arbeidsmarkt toe. Tegelijkertijd vergrijzen wij als organisatie. In bepaalde beroepsgroepen neemt daardoor
het risico toe dat we geen goed gekwalificeerd personeel hebben of binnen kunnen houden.
Dit kan gevolgen hebben voor de kwaliteit van het werk en verhoging van de werkdruk. Het financiële gevolg heeft betrekking op hogere kosten omdat vacatures niet worden ingevuld en er meer (en duurder) moet worden ingehuurd. Dit risico wordt ingeschat op basis van verwachte uitstroom in de komende jaren en een percentage van de functies die als moeilijk invulbaar worden ingeschat. Daarmee komen we op een financieel gevolg van € 300.000 (hogere inhuurkosten op gemiddeld 5 vacatures per jaar). Het gaat om een risico dat afhankelijk van de ontwikkelingen op de arbeidsmarkt een aantal jaren kan voortduren.

Beheersmaatregel

Er worden trainee-trajecten ingezet om jongeren binnen te halen. Daarnaast is het
generatiepact opgezet om ouderen eerder (deels) te laten uitstromen en jongeren te laten
instromen. Met betere opleiding- en ontwikkelmogelijkheden willen we medewerkers binden en boeien. Verder gaan we anders werven. We willen als pilot een recruiter aanstellen samen met de gemeenten Noordoostpolder en Urk en het waterschap Zuiderzeeland.

Risico SPUK

Toelichting

Sinds 1 januari 2019 kunnen gemeenten, sportverenigingen en sportstichtingen de btw die hen in rekening wordt gebracht voor investeringen in sport niet meer in aftrek brengen. Om de ontwikkeling en instandhouding van sportaccommodaties en de aanschaf van sportmaterialen te stimuleren, kunnen gemeenten sinds die datum gebruikmaken van de Regeling specifieke uitkering stimulering sport (SPUK). Gemeente Dronten verhuurt de binnensportaccommodaties aan Optisport. Optisport exploiteert de sportaccommodaties en ontvangen hiervoor een vergoeding. Het is op dit moment nog niet duidelijk of Optisport als winst beogend wordt aangemerkt voor de omzetbelasting. Afhankelijk hiervan kan gemeente Dronten gebruik maken van de SPUK voor de kosten van de binnensportaccommodaties. Optisport is van mening dat zij winst beogend zijn waardoor we geen gebruik kunnen maken van de SPUK, maar wij verrekenen de btw op basis van de wet omzetbelasting dan wel compenseren we deze op grond van de Wet op het btw-compensatiefonds. De Belastingdienst heeft tot op heden geen uitspraak gedaan over de btw positie van Optisport. Mocht de Belastingdienst alsnog besluiten dat zij een andere mening zijn toegedaan moet de verrekende en gecompenseerde btw die drukt op de kosten en investeringen van de binnensportaccommodaties worden terugbetaald. We kunnen dan geen gebruik meer maken van de SPUK over het jaar 2019. De regeling heeft een maximum uit te keren bedrag dat naar waarschijnlijkheid volledig is benut, waardoor achteraf geen mogelijkheid meer is om alsnog een bedrag te claimen.

Risico effecten Coronavirus

Toelichting

De gehanteerde grondslagen voor waardering en resultaatbepaling zijn gebaseerd op de continuïteitsveronderstelling van de gemeente Dronten. Echter, als gevolg van de uitbraak van het coronavirus wereldwijd, zijn door de Nederlandse overheid ingrijpende maatregelen genomen om de verspreiding van dit virus onder controle te krijgen. Deze maatregelen en mogelijke maatregelen die nog volgen, hebben naar verwachting belangrijke financiële gevolgen voor instellingen in Nederland. Deze gevolgen zijn op dit moment nog niet te overzien. De door de Nederlandse overheid genomen maatregelen kunnen impact hebben op de ontwikkeling van de opbrengsten en daarmee de ontwikkeling van het resultaat. Ook de financiële positie (liquiditeit en solvabiliteit) kan daardoor onder druk komen te staan. Door de Nederlandse overheid is een breed pakket aan maatregelen aangekondigd ter ondersteuning van instellingen. Op grond van de financiële positie van de gemeente Dronten per balansdatum en de positieve invloed van de ondersteuningsmaatregelen door de overheid die de negatieve financiële gevolgen van de uitbraak van het coronavirus zullen beperken, acht het college een duurzame voortzetting van de activiteiten niet onmogelijk. De jaarrekening is dan ook opgemaakt uitgaande van de veronderstelling van continuïteit.